Historia Zakładu Parazytologii Tropikalnej

Powstanie Zakładu Parazytologii Tropikalnej Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni, jak i samego Instytutu, sięga lat przedwojennych, kiedy to na bazie istniejącej od 1937 r. w Gdyni Filii Państwowego Zakładu Higieny został, decyzją Ministra Opieki Społecznej Zyndrama Kościałkowskiego (zarządzenie z dnia 5 czerwca 1939 r.), utworzony Instytut Higieny Morskiej i Tropikalnej. Stanowisko dyrektora objął w nim dr med. (później profesor) Jerzy Morzycki. Uroczyste otwarcie Instytutu, w jego siedzibie przy ul. Starowiejskiej 50 w Gdyni, odbyło się w dniu Święta Morza – 28 czerwca 1939 r.
Decyzja o powstaniu Instytutu podyktowana była szybkim rozwojem miasta i budową nowoczesnego morskiego portu pasażerskiego i przeładunkowego. Instytut pełnił więc rolę ośrodka szkoleniowo-naukowego dla lekarzy okrętowych, portowych i tropikalnych oraz prowadził prace badawcze, m.in. z zakresu parazytologii – w Pracowni dla Zakażeń Egzotycznych, która wkrótce przekształciła się w samodzielną Pracownię Parazytologii, kierowaną przez dr Mikołaja Janickiego. Po wojnie, 2.05.1946 r., Instytut został oficjalnie reaktywowany pod nazwą Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej jako jednostka Akademii Lekarskiej w Gdańsku. Dyrektorem został ponownie prof. Jerzy Morzycki. Bazą “parazytologii” był Oddział Biologiczno-Parazytologiczny z Pracownią Helmintologii, którą kierował lek. wet. Zbigniew Kozar oraz Pracownią Entomologii Lekarskiej, kierowaną przez mgr Jadwigę Lachmajer.

W latach 1951 i 1952 w obrębie Zakładu istniała również Pracownia Protozoologii, kierowana dr med. Felicję Wysocką, która w 1953 r. została zmuszona do odejścia przez ówczesny Urząd Bezpieczeństwa Publicznego.
W 1956 r. Instytut stał się samodzielną placówką naukowo-badawczą MZiOS i uzyskał nazwę Instytut Medycyny Morskiej w Gdańsku, a 26.02.1974 Prezes Rady Ministrów, uwzględniając faktyczny zakres działalności, nadał mu nazwę Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej i ustalił siedzibę w Gdyni. Te zmiany organizacyjne były wyrazem uznania dla poziomu prac prowadzonych w instytucie i podkreślały odrębność i specyfikę zadań w nim realizowanych. Towarzyszyły temu zmiany w obrębie Oddziału Biologiczno-Parazytologicznego, który z czasem przekształcił się w Zakład Parazytologii, a w 1972 r. w Zakład Parazytologii Tropikalnej. Po odejściu, w październiku 1959 r., pierwszego kierownika Zakładu. doc. Z. Kozara, kierownictwo objęła doc. dr n. przyr. Jadwiga Lachmajer. W styczniu 1978 r., po jej przejściu na emeryturę, kierownikiem została doc. dr hab. n. przyr. Barbara Skierska, która funkcję tę pełniła tylko przez kilka miesięcy, gdyż w lipcu tegoż roku zmarła w pełni sił twórczych, mając zaledwie 50 lat. Z dniem 1.10.1978 r. kierownictwo Zakładu Parazytologii Tropikalnej objęła dr hab. n. przyr. Zofia Wegner, a 1996 r. kierownikiem został prof. dr hab. n. med. Przemysław Myjak.Po odejściu w 2011 roku Prof. Myjaka na emeryturę, kierownictwo Zakładu przejęła dr hab. Joanna Stańczak, prof. nadzw.
1 października 2003 r. Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni, a więc i Zakład Parazytologii Tropikalnej, został włączony w strukturę organizacyjną Akademii Medycznej w Gdańsku. Wszedł on w skład Katedry Medycyny Tropikalnej i Parazytologii (Krajowy Ośrodek Medycyny Tropikalnej) Międzywydziałowego Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej AMG. Siedziba Instytutu jak i Zakładu została nie zmieniona i mieści się w Gdyni-Redłowie.
W obrębie Zakładu Parazytologii Tropikalnej od samego początku prowadziły działalność naukowo-badawczą dwie, trzy lub cztery Pracownie. Każda z nich zajmowała się inną dziedziną parazytologii i każda miała odrębne plany naukowo-badawcze. W związku z tym tematyka badań wykonywanych w Zakładzie była bardzo różnorodna, a ich zakres szeroki.

I. Pracownia Akaroentomologii Medycznej

(poprzednie nazwy: Prac. Entomologii Lekarskiej, Prac. Entomologii Medycznej)

Działalność Pracowni skupiała się wokół owadów i roztoczy o znaczeniu medycznym i obejmowała:
• Badania nad fauną, biologią, ekologią itd. hematofagicznych Diptera: komarów (Culicidae), zwłaszcza malarycznych (Anophelinae) oraz kuczmanów (Ceratopogonidae) i meszek (Simuliidae); kleszczy (Ixodidae) oraz pasożytów zewnętrznych: pchły (Siphonaptera), wszy (Anoplura) i roztocze (Acari, Gamasida) drobnych ssaków dziko żyjących, głównie w naturalnych ogniskach chorób transmisyjnych i terenach zurbanizowanych, a także owadów synantropijnych o znaczeniu sanitarnym (np. prusaki i muchy).
• Badania nad rolą ww. stawonogów w epidemiologii chorób transmisyjnych: tularemii, kleszczowego zapalenia mózgu, a od lat 90. głównie “emerging infectious diseases” – nowo poznanych na świecie chorób odzwierzęcych, jak: borelioza z Lyme, ludzka anaplazmoza granulocytarna, babeszjoza oraz riketsjozy z grupy SFG i ich naturalnej ogniskowości.
• Wpływ antropopresji na populacje stawonogów hematofagicznych.
• Zwalczanie stawonogów chemicznymi insektycydami klasycznymi, bezpiecznymi insektycydami III generacji (juwenoidy, pyretroidy), biopreparatami opartymi na Bacillus thuringiensis, a także przy użyciu drapieżnych owadów i entomofilnych nicieni.
• Badania nad występowaniem na statkach morskich, w portach i domach mieszkalnych akarofauny kurzu domowego, a zwłaszcza roztoczy alergogennych odpowiedzialnych za wywoływanie astmy oskrzelowej i chronicznego nieżytu górnych dróg oddechowych.
• Badania nad występowaniem i rozprzestrzenieniem wszawicy głowowej w populacjach dzieci w wieku szkolnym.

II. Pracownia Biologicznej Profilaktyki Portów i Przybrzeża

Działalność naukowo-badawcza tej unikatowej w skali krajowej i ważnej dla Wybrzeża placówki, skupiała się przede wszystkim na problemach związanych z biologiczną i epidemiczną ochroną portów morskich oraz miast portowych i obejmowała:
• Badania nad występowaniem u szczurów wędrownych (Rattus norvegicus) i śniadych (R. rattus) ze statków dalekomorskich, magazynów portowych i terenów miast portowych pasożytów wewnętrznych (Nematoda, Cestoda) oraz zewnętrznych (Siphonaptera)ze szczególnym uwzględnieniem Xenopsylla cheopis, głównego przenosiciela dżumy na człowieka .
• Badania nad rolą R. norvegicus jako rezerwuarów chorób transmisyjnych groźnych dla człowieka.
• Badania nad występowaniem na statkach dalekomorskich stawonogów o znaczeniu sanitarnym, głównie prusaków (Blattella germanica) oraz ich udziałem w rozprzestrzenianiu chorobotwórczych mikroorganizmów.
• Badania oporności na stosowane insektycydy u prusaków występujących na statkach dalekomorskich i ich eksperymentalne zwalczanie prowadzane metodami niekonwencjonalnymi.

III. Pracownia Protozoologii i Helmintologii

(poprzednio: Pracownia Helmintologii oraz Pracownia Protozoologii)wraz z Pracownią Biologii Molekularnej istniejącą od 1997 r.

Działalność Pracowni skupiała się głównie na badaniach nad pierwotniakami i chorobami przez nie wywoływanymi oraz helmintami. Podejmowane problemy dotyczyły zarówno kraju jak i obszarów tropikalnych i obejmowały:
• Badania nad toksoplazmozą, a zwłaszcza diagnostyką serologiczną tej choroby wywoływanej przez Toxoplasma gondii. W ostatnich latach, prowadzone przy ścisłej współpracy z Zakładem Mikrobiologii PG, dotyczyły przydatności antygenów rekombinowanych T. gondii do wykrywania swoistych przeciwciał IgG (ELISA) oraz do określenia awidności przeciwciał klasy G.
• Badania immunologiczne i epidemiologiczne dotyczące trichinellozy, które wynikły z notowanych w Polsce w latach 50. przypadków zachorowań ludzi. Głównym celem było znalezienie naturalnych ognisk i rezerwuarów tej parazytozy.
• Badania dotyczące rzęsistkowicy, jej leczenia oraz hodowli in vitro Trichomonas vaginalis, a także ich wykorzystania do badań chemioterapeutycznych.
• Badania nad zmiennością antygenową Trypanosoma equiperdum i egzoantygenami T. cruzi.
• Badania nad malarią i Plasmodium spp. z zakresu chemioterapii malarii na modelu P. berghei w celu uzyskania szczepu chlorochinoopornego, a także badania nad wpływem niektórych hormonów na przebieg malarii u myszy oraz nad zamknięciem cyklu rozwojowego P. berghei yoeli u Anopheles stephensi. Badania prowadzone w latach 70. i 80. dotyczyły oceny wartości odczynu immunofluorescencji pośredniej do rozpoznawania aktualnej lub przebytej malarii. Pod koniec XX wieku wprowadzono badania molekularne do rozpoznawania malarii przede wszystkim u osób z niską parazytemią oraz z podejrzeniem inwazji mieszanej, a także do monitorowania lekooporności izolowanych od pacjentów szczepów P. falciparum.
• Badania nad występowaniem pełzaków amfizoicznych w środowisku przymorskim oraz określenia patogeniczności uzyskanych izolatów pełzaków na modelu zwierzęcym.
• Badania nad oceną przydatności testów serologicznych i różnych antygenów Giardia intestinalis do rozpoznawania giardiozy u ludzi.
• Badania nad pełzakowicą oraz pełzakami przewodu pokarmowego człowieka, dotyczące: hodowli pełzaków na podłożach płynnych i stałych oraz ich przydatności do diagnostyki; izolacji szczepów i badań chemioterapeutycznych in vitro; diagnostyki i leczenia poszczególnych postaci klinicznych pełzakowicy oraz innych parazytoz tropikalnych i kosmopolitycznych; określania patogeniczności uzyskanych izolatów Entamoeba histolytica sensu lato; poszukiwania szczepów typu Laredo (obecnie E. moshkovskii); badań nad aktywnością antygenową ekstraktu E. histolytica; określania przydatności różnych testów serologicznych i frakcji antygenowych E. histolytica do serodiagnostyki amebozy.
• Badania nad nicieniami z rodziny Anisakidae występującymi u ryb, ssaków morskich, ptaków i u ludzi.
• Badania nad występowaniem oocyst Cryptosporidium spp. u wybranych zwierząt gospodarskich, szczurów i owadów synantropijnych, przy współpracy z CDC w Atlancie, USA.
• Zastosowanie metod serologicznych i molekularnych w badaniach epidemiologicznych i diagnostycznych, m.in. pozwalających na wykrywanie i różnicowanie zarażenia Echinococcus multilocularis od E. granulosus i nowotworu.